sunlost

سنگک نوعی نان است که روی سنگ‌ریزه‌های داغ در تنور می‌پزند. سنگک یعنی سنگ ریزه از سنگ+ ک (ک تصغیر) سنگ کوچک. سنگک نانی است که فقط در ایران رایج است بنا براین می توان آن را نان ملی ایران نامید. نان سنگک در قدیم نان طبقه اشراف و یا نظامیان بوده است و سنگکی ها نانوایی های فصلی بوده اند بیشتر در زمستان و ماه رمضان پخت می کرده اند واز نظر گستردگی هیچگاه به اندازه نان تنوری و نان تافتون(تفتو) همه جا و فراگیر در همه ایران نبوده است.در قدیم نان خشکی تنوری پر دوام ترین نان ایران بوده است و حتی تا چند ماه سالم و خوشمزه باقی می مانده است. نان لواش نیز یک نوع نان نازک تنوری است که بیشتر عشایر آن را روی تابه فلزی و بر روی آتش درست می کنند ساده ترین نان نان کماج بوده که تکه ای خمیر را داخل آتش کرسی و یا خاکستر آتش قرار می دادند.

یکی از نظریه‌ها دربارهٔ تاریخچه نان سنگک این است که نان سنگک پیش از اسلام در ایران رواج داشته است و پس از بیماری یکی از پادشاهان ساسانی، طبیب برای معالجه دستور می‌دهد که برای شاه نانی تهیه کنند که روی ریگ پخته شده باشد.

سالنمای کمیتهٔ نانوایان تهران می‌نویسد: شیخ بهایی به سفارش شاه عباس نان سنگک را ابداع کرد :
«شاه عباس برای رفاه حال طبقات تهی‌دست و لشگریان خود که غالباً در سفر به نان و خورش موقت و فوری نياز داشتند و لازم بود به هر شهری می‌رسند نانواهایی باشند که بتوانند به قدر مصرف سربازان نان تهیه كنند، درصدد چاره برآمد و حل این مشکل را از « شیخ بهایی» که از اجلّه‌ علما و دانشمندان ایران بود خواست. شیخ بهایی نیز با تفکر و تعمق تنور سنگکی را ابداع كرد.»

این اختراع به قدری با دقت و هوشیاری طراحی و عملی شده که پس از گذشت چند صد سال هنوز به‌‌ همان صورت اولیه پخته می‌شود و نانی که از تنور سنگکی بدست می‌آید، محبوب‌ترین نان ایرانی است. برخی نقل‌ها نیز قدمت نان سنگک را قبل از ورود اسلام به ایران و در زمان پادشاهان ساسانی می‌دانند.

یکی از نخستین کتاب‌ها درباره نان سنگک، کتاب «مجموعه معارف و فرهنگ نانوایی سنگکی و نان سنگک» در سال ۱۳۵۶ نوشتهٔ سید داوود روغنی (شاطر داوود) یکی از شاطرهای معروف شهر ری است. شاطر داوود معتقد است هیچ اطلاع دقیقی از محل و پیدایش نان سنگک وجود ندارد. اما به گفتهٔ وی قدیمی‌ترین نوشته‌ای که در آن از نان سنگک نام می‌برد «برهان قاطع» است که در سال ۱۰۶۲ ه. ق نوشته شده است. در آن کتاب دربارهٔ معنی واژهٔ سنگک آمده است: «نوعی از نان هست که روی سنگ ریزه‌های گرم بپزند.» به نوشتهٔ شاطر داود در تعریف این نان، «نان سنگک که از نظر مزه، طعم و همچنین هضم آسان و سلامت، بهترین نان ایران و شاید هم دنیا باشد، از آرد مرغوب و سالم و آب خالص و نمک به دست می‌آید و خمیر ترش هم که در خمیر آن به عنوان مایه خمیر (مخمر) به کار می‌رود از همان آرد و آب و نمک درست می‌شود. در پخت نان سنگک به غیر از مادهٔ فوق، جوش شیرین و یا هر مادهٔ دیگری نمی‌توان به کار برد و به جز آرد گندم مرغوب و سالم، هیچ آرد دیگری حتی آرد جو یا سایر حبوب را نمی‌توان برای پختن نان سنگک استفاده کرد. نان سنگک از آرد سبوس دار کامل تهیه می‌شود.»نان سنگک بصورت کاملا تازه و یا بصورت کاملا خشک شده خوشمزه است اما اگر در سفره باقی بماند بد طعم می شود. امروزه نان سنگک با دستگاه خمیر گرفته می‌شود. پیش‌تر کار هیزمی بود و خمیر را در تشتک می‌گرفتند. چند بار نان سنگک ماشینی تولید شد ولی با استقبال روبه‌رو نشده است.

سنگك مورد تاييد متخصصان تغذيه
اين متخصص تغذيه گفت: نان سنگك در صدر نان‌هاي ايراني قرار دارد و از آرد سبوس‌دار درست مي‌شود. از ويژگي‌هاي خوب اين نان طعم، عطر، مغذي بودن و قابليت سيركنندگي آن است. نان سنگك به دليل دارا بودن مقدار زيادي فيبر، هضم آساني داشته و بسيار مورد توجه متخصصان تغذيه است. وي افزود: شيوه پخت سنتي اين نان و شكل و طعم متمايز آن از ساير نان‌ها باعث شده در فرهنگ و سفره ايراني ارزش بالايي يافته و بخصوص براي صبحانه، وجود نان سنگك در اولويت قرار گيرد.

نان سنتی ایرانی : نان سنگک